βάφω

και βάφτω (AM βάπτω)

1. εμβαπτίζω, βυθίζω κάτι σε νερό ή άλλο υγρό (α. «έβαψα το ψωμί μου στο λάδι» β. «βάπτω εἰς ὕδωρ» γ.»βάπτω τἄρια θερμῷ» — βυθίζω τα μαλλιά σε ζεστό νερό)

2. (για σιδερένιο ή άλλα εργαλείο) σκληρύνω, στομώνω («βάφω το σκεπάρνι», «ὡς δ' ὅτ' ἀνὴρ χαλκεύς πέλεκυν... εἰν ὕδατι ψυχρῷ βάπτῃ»)

3. χρωματίζω, αλλάζω το χρώμα ή βυθίζοντας κάτι σε διαλυμένη χρωστική ουσία ή με επάλειψη («βάφω το αυτοκίνητο», «...τα μαλλιά μου» «...τα ρούχα»)

νεοελλ.

Ι. 1. φρ. «τα βάφω» ή «τα βάφω μαύρα»

α) πενθώ

β) ειρων. δεν ενδιαφέρομαι, αδιαφορώ τελείως για κάτι

2. (-ομαι) καλλωπίζομαι, φτιασιδώνομαι

αρχ.

1. βυθίζω, μπήγω φονικό όργανο

2. αντλώ νερό ή κρασί με ποτήρι

3. βαφτίζω

4. (για πλοίο) βουλιάζω

ΙΙ. (η μετοχή παρακμ.) βαμμένος, -η, -ο

νεοελλ.

1. μοχθηρός, κακός

2. φανατικός

3. φρ. «την έχουμε βαμμένη» ή «τη βάψαμε» — είμαστε σε πολύ δύσκολη θέση.

[ΕΤΥΜΟΛ. Το ρ. βάπτω ως αρχαίος ενεστώτας με επίθημα *-ye / yo- (*βαφ-yω) ταυτίζεται με το αρχ. νορβ. kvefja «βουτώ κάποιον, πνίγω» (< (αρχ, σουηδ.) Kvaf «βάθος», κατά μία δε άποψη ανάγεται στην ίδια ινδοευρ, ρίζα *g^wmbh- με το βαθύς. Ο τ. βάφω, μεταπλασμένος τ. του βάπτω, από τον αόρ. έβαψα κατά το σχήμα: άλειψα-αλείφω, έγλυψα-γλύφω, έγραψα-γράφω. Το ρ. βάπτω απαντά στην Οδύσσεια και στην Ιωνική-Αττική με τη σημασία τού «βυθίζω (κυρίως για βαφή)» (σίδηρο ή ύφασμα), ενώ στους τραγικούς χαρακτηρίζει το ξίφος το βουτηγμένο στο αίμα. Τέλος δε, από τους κλασικούς ήδη χρόνους το βάπτω χρησιμοποιείται κυρίως με την τρέχουσα έννοια του «χρωματίζω».

ΠΑΡ. βάμμα, βαφή, βάψη(-ις)

αρχ.

βάπτης, βαπτός

αρχ.-μσν.

βαπτίζω

νεοελλ.

βαμμένος.

ΣΥΝΘ. αναβάπτω, αποβάπτω, εμβάπτω, μεταβάπτω

αρχ.

επιβάπτω, καταβάπτω, παραβάπτω, προβάπτω, υποβάπτω

νεοελλ.

αιματοβάφω, ξαναβάφω, ξεβάφω, χρυσοβάφω, ψευτοβάφω].